Al vanaf het allereerste begin van IJburg volgt stadsecoloog Martin Melchers (1944) de natuur van dit nieuwe gebied op de voet. Eind dit jaar verschijnt een boek van Melchers’ hand over de natuurontwikkelingen op IJburg.
Vlak bij café Blok 4 wijst Martin Melchers naar de oever. “Hier ontdekte ik de eerste sprinkhaan,” zegt hij even trots als enthousiast. Melchers stopte twee jaar geleden, op z’n 65ste als ecoloog bij de gemeente, maar nog altijd houdt hij bij welke dieren voor het eerst worden gesignaleerd op IJburg. Heel wat rietkragen, oevers en paden op en rondom IJburg zijn te danken aan het (natuurvriendelijke) advies van Melchers.
Wat was uw rol bij de ontwikkeling van IJburg?
“Ik heb eerst de natuur bijgehouden op een proefeiland dat in 1995 was gemaakt om te kijken of hier überhaupt wel eilanden aangelegd konden worden. Ik deed dat de eerste vijf jaar zonder dat ik er officieel de opdracht toe had gekregen. Ik was benieuwd wat voor dieren zo’n onbewoond eilandje zouden kraken en ging er met een bootje illegaal naartoe. Na vijf jaar kreeg ik officieel de taak de ontwikkelingen van IJburg in kaart te brengen en werd ik met de boot naar dit gebied gebracht. Dan zeiden ze: “Je gaat maar lekker rondkijken en we komen je over een paar uur weer halen. Ik was de enige in het gebied op zo’n moment. Dat was uniek.”
U was fel tegenstander van IJburg. Waarom?
“Ik woonde in Oost en dit was een gebied waar ik al mijn hele leven kwam. Het water was hier idioot ondiep, dus er was geen recreatievaart. Je had echt een stad-uit gevoel, met een horizon die verdween in de voormalige Zuiderzee. Elke stad zou zo’n grens willen. Amsterdam aan een binnenzee, wat wil je nog meer? Nu hebben ze er die suffe vinexwijk ingeplempt.”
“Ik ben eraan gewend dat Amsterdam na de oorlog steeds werd uitgebreid, maar de komst van IJburg was echt onder de gordel. Na het verloren referendum heb ik twee dagen versuft in de kamer gezeten. Als dit kan, is alles mogelijk. Mensen kunnen hun gang gaan, doen wat ze willen met de natuur. Ook de Hoge Veluwe kan morgen volgebouwd worden.”
Is er veel natuur verloren gegaan?
“Dit was vroeger een heel ondiepe baai met een baggerbodem. Het krioelde van de muggen en evenzoveel vissen aten de larven van die muggen. Het was een sprookjesachtige kustlijn. Toch is de onderwaterwereld rijker geworden door de komst van IJburg, ik kan niet anders zeggen. Het riet rondom IJburg is goed voor de waterkwaliteit. Het water is helderder en de golfslag is gedempt door de eilanden. Ik heb grote rietvoorns, snoeken en zeelt gevangen. Het is eigenlijk een soort boerensloot. Er zijn zelfs soorten uit de Donau gearriveerd. De zwartbekgrondel en de driehoeksmossel zijn toegenomen door de komst van IJburg.”
“En boven water kijk je tegen een vinexwijk aan met de bijbehorende schoonheid. Er broeden inmiddels eksters, kraaien en houtduiven. Gewone stadsvogels hebben langzamerhand hun intrede gedaan. Door de aanleg van tuinen is de heggenmus gekomen en het winterkoninkje.”
“Ook de Diemerzeedijk heeft zich bewonderenswaardig hersteld van de sanering. Allerlei vogelsoorten die voorheen broedden op de gifbelt broeden er nu weer. Alleen de havik heeft gezegd: het is me te druk. Net als de bruine kiekendief. Maar verder is het niet slecht.”
Waar gaat uw nieuwe boek over?
“Sinds 1995 houd ik de natuurontwikkelingen bij in de vorm van jaarverslagen. Die probeer ik om te schrijven tot een leesbaar boek. De titel wordt: Van eiburg tot IJburg. Voordat de huizen voor IJburg werden gebouwd kon je hier namelijk niet lopen van de eieren. En de subtitel luidt: Hoe een zandplaat tot leven kwam. Het behandelt IJburg van het eerste boven water komen tot nu. Ik keek elk jaar wanneer de eerste soorten verschenen: de eerste pissebedden, vlinders, broedvogels, bruine ratten, vossen, huismussen, kraaien. Het is een aaneenschakeling van primeurs.”
Welk dier verscheen als eerst op IJburg?
“Groene kikkers zijn toppioniers gebleken. Die waren zowel het eerst op het proefeiland als op alle andere eilanden van IJburg. Die kikker steekt grote stukken open water over. Van de kust tot het proefeiland was dat tweehonderd meter. Ik wist niet wat ik zag. Op een gegeven moment liep ik over het eiland en hoor ik plons. Krijg nou wat: groene kikkers! Ik verbaasde me dat ik na een tijd ook muizensporen vond. Muizen kunnen niet zo’n afstand zwemmen. De muizennesten waren meegekomen met de zwarte grond die was aangevoerd. Er zaten op een gegeven moment vijf soorten op het proefeiland. Meer ga ik niet zeggen: dat staat allemaal in m’n nieuwe boek!” zegt hij met een grote grijns.
Wat is de laatste primeur?
“De kakkerlak. Die werd ontdekt bij het ontruimen van een heel vuil huis op IJburg. Waarschijnlijk de Duitse kakkerlak, want die komen algemeen voor in Amsterdam. Daarmee is IJburg een echte Amsterdamse wijk geworden.”
Wat is het meest opvallende dier dat u bij IJburg heeft gezien?
“Vorig jaar zat er in het Amsterdam-Rijnkanaal ter hoogte van Diemen een zeehond. Ik zat in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis voor een heupoperatie toen AT5 belde of ik iets over de zeehond kon vertellen. Hij is wel twee maanden blijven hangen en daarna is ’ie waarschijnlijk weer naar de Noordzee vertrokken.”
“En het edelhert dat vorig jaar in het Diemerpark stond. Die kwam waarschijnlijk uit de Oostvaardersplassen. Edelherten kunnen goed zwemmen. In 2010 stond er ook al een bij de Zeeburgertunnel, die was over het ijs komen lopen. Vanaf de binnenkant van de ring stond hij naar auto’s te kijken – hij was de ring dus al overgestoken!”
Nieuwsgierig naar meer flora- en faunaprimeurs van IJburg? Martin Melchers’ boek Van eiburg tot IJburg ligt naar verwachting eind 2012 in de winkel.
Top 3 favoriete natuurplekken van Martin Melchers rondom IJburg:
1. Het middenpad over de Diemer Vijfhoek. Hier zie je vossen, ringslangen, padden, libellen, hoornaars, zangvogels, dodaars, haviken, ijsvogels.
2. De Oranjesluizen bij Zeeburgereiland. Hier hoor je kikkers, karekieten, blauwborsten en je ziet er aalscholvers, kuifeenden, krakeenden en meerkoeten.
3. Loop de strekdam af tot het eind, daar zie je krooneenden, zwanen, futen en aalscholvers.
Lees ook:
Korte wortels in het Diemerpark (26-02-2012)
Méér natuur langs de Zuidelijke IJmeerkust (26-01-2012)
Nieuwe natuurzone Bovendiep (07-03-2012)